Talen van de streek rond de Sierra Mariola

[Verschillende bronnen zijn gebruikt, onder andere Wikipedia]

Om de taal die in het Nederlands 'Spaans' heet te benoemen, kan men twee woorden gebruiken: 'español' (Spaans) of 'castellano' (Castiliaans, uit Castilië). Beide termen worden in Spanje door elkaar gebruikt, afhankelijk van de regio (in Andalusië zegt men vooral 'español', in Catalonië vrijwel nooit), maar betekenen hetzelfde. Het meest pure Spaans wordt volgens vele Spanjaarden gesproken in en rondom Valladolid. Spaans is na Mandarijn de meest gesproken taal ter wereld. Voor 406 miljoen mensen is Spaans de moedertaal, terwijl nog eens 180 miljoen Spaans als tweede taal spreken.

De verschillende talen die in Spanje worden gesproken zorgen regelmatig voor grote verwarring in het buitenland, waar men het vaak heeft over dialecten. Het gaat echter om in totaal vijf officiële talen (Spaans, Catalaans, Baskisch, Galicisch en Aranees) en twee niet-officiële talen (Asturisch en Aragonees). Het Spaans is de enige officiële nationale taal van Spanje. De overige vier zijn officiële regionale talen, die in sommige gebieden ook de dominante taal zijn.

Catalaans en Valenciaans

Zowel Spaans als Catalaans/Valenciaans zijn talen uit de Romaanse taalgroep van de Indo-Europese talen, net als het Portugees, Frans, Italiaans en Roemeens. De oorsprong van alle Romaanse talen is het Volkslatijn dat de Romeinen spraken in de veroverde gebieden, gemengd met de oorspronkelijke talen die in die gebieden gesproken werd. Spaans is een Ibero-Romaanse taal en Catalaans een Gallo-Romaanse taal en beide behoren bij de Westelijk Romaanse talen.

Catalaans (ES:Catalán CA:Català): wordt gesproken door iets meer dan 18% van de totale bevolking, oftewel 7,5 miljoen inwoners in Catalonië, de Balearen en de regio València. In València wordt het Valenciaans (Valencià) genoemd en behoort tot de westerse dialecten van het Catalaans. Op de Balearen (Illes Balears) spreekt men op elk eiland een apart subdialect (op Formentera het Formenterenc, op Eivissa het Eivissenc, op Mallorca het Mallorquí en op Menorca het Menorquí), die allen behoren tot de oosterse dialecten van het Catalaans. En zelfs in een kleine gemeenschap op Sardinië (Italië) wordt Catalaans ('Algherees') gesproken. In Andorra is het de officiële voertaal en in het zuiden van Frankrijk, rond Roussillon en Perpignan, wordt ook Catalaans gesproken, waarbij het overgaat in het sterk verwante Occitaans (het Oudcatalaans was vrijwel gelijk aan het Oudoccitaans). Heel veel woorden in het Catalaans/Valenciaans komen overigens uit het Spaans.

Het Valenciaans is dus dezelfde taal als het Catalaans, ook al wordt in de autonome regio Valencia deze variant van het Catalaans het Valenciaans genoemd. Taalkundigen en de Academie voor de Valenciaanse/Catalaanse taal zijn ervan overtuigd dat het om dezelfde taal gaat, al zijn er verschillende woorden en spellingsvarianten. Er is echter geen strikte geografische scheiding tussen de rest van het Catalaans en het Valenciaans, en in het noorden van de regio Valencia en het aangrenzende zuiden van de regio Catalonië wordt een overgangsvariëteit gesproken, het Ebrenc-Catalaans. En ook het Valenciaans kent weer een aantal dialecten...'

In het Valenciaans van onze streek wordt de laatste lettergreep van een aantal plaatsnamen vaak verlengd en de eind-medeklinker ingeslikt: Bocairèèèn, Ontinyèèèn. Het Spaanse 'hasta luego' wordt enkel 'logo' en het Valenciaans/Catalaans 'bon dias' wordt 'bonnàààs' :-).

De woorden voor 'hond' zijn ook eigenaardig. Spaans: 'perro', Catalaans: 'gos', maar in het Latijn: 'canis', wat wel klopt met het Italiaanse 'cane', het Portugese 'cão'', zelfs het Franse 'chien'...

Tegen het advies van de taalkundigen, hebben rechtse regionalisten en unitaristische Spaansgezinde politici uit Valencia meerdere keren, waaronder in 2004 gepoogd het Valenciaans als een aparte taal ten opzichte van het Catalaans te bestempelen. Op 9 februari 2005 heeft de Academie de regeringsinmenging uitdrukkelijk verworpen en bevestigd dat de taal van Valencia, Catalonië en de Balearen eenzelfde, maar zogenaamd pluricentrische taal is.

Soms is de aanwezigheid van beide talen, Spaans en Valenciaans, best verwarrend. Onze GPS en ook Google Maps heeft moeite met de straatnamen en zelfs plaatsnamen. Soms is het 'calle' (ES), dan weer 'carrer' (VA), in het ene geval is het 'camino' (ES), dan weer 'camí' (VA). De straat waar wij wonen heet in het Valenciaans: 'Camí la Verònica' (merk de twee verschillende accenten op!), maar in het Spaans is het 'Camino Verónica'. En is het nu Moixent of Mogente?

Arabische invloeden in het Spaans

Ben je net begonnen met het leren van Spaans en kom je soms op het eerste gezicht onuitspreekbare woorden tegen, die je onmogelijk kunt afleiden? De kans is groot dat dan gaat om woorden zoals 'alcalde' (= 'burgermeester'), 'almohada' (= 'kussen'), 'ojalá' (= 'hopelijk') of 'zanahoria' (= 'wortel'). Deze woorden zijn namelijk, in tegenstelling tot de meeste woorden uit de Spaanse taal, afgeleid van het Arabisch en hebben dus geen Latijnse origine. Het Spaans bevat meer dan 4000 woorden uit het Arabisch. Dit zijn praktisch allemaal zelfstandige naamwoorden, behalve 'hasta' (= 'tot'). Ook in plaatsnamen zie je veelvuldig de Arabische invloed. Bijvoorbeeld plaatsen die met 'beni' (= 'zonen van') of met 'al' (= 'de') beginnen.

Hier zijn nog een aantal woorden van Arabische oorsprong: aceite, baño, 
cifra, 
dado, embarazar, fideo, granadí, imam, jarra, kermes
, limón
, marroquí, nuca, paraíso
, quiosco, rincón
, sandía, tarima
, ulema
, valija, yemení
, zoco.

En is het je ook al opgevallen dat er twee woorden zijn voor 'olijven''? 'Aceitunas', uit het Arabisch en 'olivos' van Latijnse oorsprong...

Nederlandse invloeden in het Spaans en andersom

Er worden in het Nederlands/Vlaams woorden en uitdrukkingen van Spaanse oorsprong gebruikt. Spaanse 'voetafdrukken' in de taal zijn onderverdeeld in verschillende groepen.

Ten eerste hebben we echte Spaanse leenwoorden. Dit zijn woorden die rechtstreeks van het Spaans in het Nederlands terechtkwamen of dat deden via andere talen zoals Frans of Engels. Enkele voor de hand liggende voorbeelden zijn 'tapas' en 'macho', maar er zijn andere die minder voor de hand lijken te liggen, zoals 'pagadder' (van 'pagar', hoewel het nu 'kind' betekent).

Ten tweede zijn er woorden die op dezelfde manier van het Spaans naar het Nederlands zijn overgegaan, maar niet geheel uit het Spaans komen, zoals 'abrikoos' (van de Franse term 'abricot', overgenomen van het Spaanse 'albaricoque', dat uit het Arabisch komt: 'al-barquq', afgeleid van het Griekse 'prekokkion', op zijn beurt van het Latijnse 'praecoquum'). Hetzelfde gebeurt met een reeks woorden uit de Amerikaanse wereld zoals 'tabaco' en 'cacao', uit moedertalen van Amerika.

Tenslotte werden enkele woorden mogelijk geïntroduceerd, maar niet noodzakelijk via het Spaans; we kennen de etymologie gewoon niet. Dit is het geval van 'schampavie' (wat 'vermist' betekent), dat misschien afkomstig is van 'escampar'.

Andersom erfde het Spaans ook van de Nederlandse woordenschat. Deze woorden zijn vaak gerelateerd aan water, zoals 'dique' (van 'dijk'), 'duna' (van 'duin', mogelijk van Keltische oorsprong) en 'izar' (van het Nederlandse 'hijsen'). Het woord 'tinglado' komt van het oude Franse 'tingle', dat komt van een Nederlandse term 'tingel' (een smalle lat; wij zeiden trouwens 'tengel'). Er zijn echter meer twijfelgevallen. 'Bacalao' kan dus afkomstig zijn van "kabeljauw" en 'chalupa' van 'sloep' (via het Franse 'chaloupe'), maar we weten het niet zeker.

Voor het leren van zowel Spaans als Valenciaans zie de rubriek Taal op deze website.

¡Adiós! y/i Adéu!